WYSTAWA OBJAZDOWA I FILM

LUDZIE NAD RZEKA

Ponad 100 lat systemu polderowego

Na początku XX w. Dolina Dolnej Odry była masowo przebudowywana. Jeszcze do XIX w. Odra torowała sobie drogę przez dolinę serpentynami, zakolami i rozgałęzieniami, tak zwanymi meandrami, w dużej mierze w sposób naturalny. Od 1906 r. wybudowano tu wiele kanałów, wałów i śluz, które miały zmienić bieg Odry. Od tego czasu co roku wypełniane wodą tereny polderowe kształtują unikalny krajobraz zalewowy i jego charakter. Ten ogromny projekt hydrotechniczny już wtedy zakładał: ważne aspekty życia nad rzeką – takie jak ochrona przeciwpowodziowa, rolnictwo, żegluga i przyroda – są ze sobą ściśle powiązane. I tak jest po dziś dzień: nad rzeką ludzi łączy także wiele różnych interesów.

„Usprawnienie spływu wody”

Już w XVIII w. Odrę w coraz większym stopniu prostowano, przyspieszano i ograniczano wałami. Problemem stało się jednak rosnące ryzyko wystąpienia cofki i powodzi. Dlatego w 1904 r. Pruski Sejm Krajowy uchwalił Prawo dotyczące usprawnienia spływu wody, mające na celu przekształcenie Odry w Dolinie Dolnej Odry. Do 1928 r. w ramach tego projektu zbudowano 177 km wałów, 25 śluz, 28 mostów i 129 obiektów hydrotechnicznych. Zamiast po prostu reagować na powódź coraz wyższymi wałami, wybudowano tu system polderowy oparty na modelu holenderskim, w którym woda może rozprzestrzeniać się w sposób kontrolowany. Jednocześnie starorzecza Odry zostają połączone i rozbudowane w kanał żeglugowy dla większych statków. Od 1914 r. nowym głównym szlakiem żeglugowym parowce mogą podróżować stąd nawet do Berlina.

Co to jest polder?

Poldery to otoczone wałami obszary w pobliżu rzeki. Rozróżnia się poldery suche i poldery zalewowe. W Dolinie Dolnej Odry poldery zalewowe pełnią funkcję „obszaru buforowego” mającego na celu regulację poziomu wody w Odrze: rzeka może rozlewać się na tereny zalewowe polderów przez kilka miesięcy. W tym celu na początku półrocza zimowego otwiera się urządzenia wlotowe i wylotowe w wale i ponownie zamyka na wiosnę. Regulacja poziomu wody na polderach umożliwia prowadzenie rolnictwa w cyklu półrocznym.

Życie ludzi nad rzeką zmienia się

Także życie ludzi nad rzeką podlega zmianom. W okresie przebudowy Odry niewiele terenów nadawało się dla rolnictwa. Jednak po odprowadzeniu wody z zalanych terenów polderowych latem można je wykorzystać jako łąki kośne. Wskutek corocznych zalewów rzeka nawozi użytki zielone, dostarczając nagromadzonych substancji odżywczych. Ze względu na zmieniony bieg nurtu po drugiej stronie rzeki nagle pojawia się łąka. Do transportu siana buduje się nowe mosty lub używa barek. Od XIX w. rozwija się również turystyka: mieszkańcy miast znajdują odpoczynek w Dolinie Dolnej Odry. Obszar ten jest bardziej dostępny dzięki kanałowi żeglugowemu i związanemu z nim głównemu szlakowi wodnemu Berlin-Szczecin. Popularne kierunki to np. obszar leśny Gartzer Schrey z restauracjami Fernsicht i Forsthaus oraz Dolina Miłości w pobliżu Zatoni Dolnej. /p>

Życie i budowanie nad rzeką

Latem 1997 r. intensywne opady deszczu powodują drastyczne podniesienie poziomu wody w Odrze. Rzeka występuje z brzegów, dochodzi do przerwania wałów. W Czechach, Polsce i Niemczech zalewane są znaczne obszary kraju, woda w wielu miejscach powoduje poważne szkody i liczne ofiary. Otwarcie polderów w Dolinie Dolnej Odry, które pochłaniają duże ilości wody z fali powodziowej, zapobiega znacznie gorszej katastrofie. Powódź na Odrze w tragiczny sposób przypomina, że potężna siła rzeki może zagrażać życiu. Od przebudowy Odry w Dolinie Dolnej Odry aż po dziś dzień rodzi się pytanie: co to znaczy żyć nad i z rzeką? Dla ludzi ma ona wiele znaczeń: przyroda, granica, droga transportowa, łowisko, rekreacja – a jednocześnie potencjalne niebezpieczeństwo powodzi. Jak można to wszystko połączyć?